نويسنده:فرج‌اله صيدمحمدي كارشناس ارشد مديريت كسب و كار و مديرمسئول پايگاه خبري تحليلي ويرا- يك سال از شيوع ويروس مرگ‌بار كوويد 19 در «ووهانگ» چين در اواسط دسامبر 2019 مي‌گذرد، اين بيماري سبك زندگي ،شيوه برقراري ارتباط ، مدل كسب وكارها و ارائه خدمات كشورها به مردم را تغيير داده است به طوری که زيست جهاني پس از كرونا بدون بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي دولت الکترونیک و کسب و کارهای اینترنتی ميسر نمي‌باشد.
كرونا هرچند جان انسان‌ها را تهديد مي‌كند اما فرصت‌هاي مغتنمي براي نجات و تنفس دوباره طبيعت، كاهش چشمگير مراجعات حضوري به دستگاه‌هاي اداري،كاهش مصرف سوخت ،كاهش ترددهاي برون‌شهري،كاهش ميزان مراجعات به پزشكان و مراكز درماني و رشد كسب و كارهاي اينترنتي در دنيا و كشور را به دنبال داشته است.
نگارنده به واسطه‌ي بكر بودن موضوع و عدم دسترسي به مقالات و كتاب‌هاي روز دنيا، بر اساس مطالعات و بررسي‌هاي بر پايه اينترنت و مشاهدات رسانه‌اي و امعان نظر صاحبان دانش به این نتیجه رسید که دولت‌ها در پساكرونا چاره‌اي جز رفتن به سمت دولت الكترونيك و كسب كارهاي اينترنتي ندارند و يكي از دلايلي كه جهان در كرونا غوطه‌ور شده است عدم باور به ظرفيت‌هاي دولت الكترونيك و كسب وكارهاي اينترنتي است.
روزانه شاهد ترددهاي بيشمار مردم در سطح شهرها ،ادارات ، بانك‌ها و شركت‌ها و ...هستيم كه هر كدام براي خريد اقلام و اجناس مورد نظر سوار بر خودرو تك سرنشين با تهديداتي از جمله تهديد سلامت، آلودگي هوا ، تصادف ، هدررفت زمان و سرمايه و مصرف سوخت روبرو می شوند چه بسا بيشتر اين اقدامات در بستر دولت الكترونيك و اينترنت نیز به راحتی قابلیت ثمر رسیدن دارند.
کرونا با وجود دربرگیری مصائب و دشواری‌های بسیار برای مردم جهان،اما فرصتی بود برای تفکر به ظرفیت‌های نویافته که از این پس زندگی‌ها را آسان‌تر خواهد کرد.
در يك سال گذشته الكترونيكي شدن عرضه كالا و خدمات از طريق فروشگاه‌هاي آنلاين و اپليكيشن‌هاي بازار تاثير شگرفي بر استقبال مردم از كسب و كارهاي بر پايه اينترنت داشته است و موفقیت کسب و کارهای اینترنتی در دوران کرونا باعث شد تا بسیاری از سایت‌ها و فروشگاههای خرد و كلان با معرفی خدمات و محصولات خود به مردم و جلب اعتماد عمومی، به سرعت رونق بگیرند.
بر اساس بررسی فعالیتهای تجاری صورت گرفته انجام بیش از یک میلیارد خرید غير حضوري در بیش از ۳۴ کشور نشان می دهد که این مساله از رشد انفجاری تجارت الکترونیک در سراسر جهان حکایت دارد.
دولت برای تحقق سیاست اجرایی شدن دولت الکترونیک از فناوری اطلاعات برای جابجایی اطلاعات بین مردم، سازمان‌ها، بازار و ارکان دیگر دولتی استفاده می‌کند. دولت الکترونیک ممکن است توسط قوه مقننه، قوه قضائیه یا قوه مجریه به کار برده شود تا بهره‌وری داخلی را بهبود بخشد، خدمات عمومی را ارائه دهد یا روندهای دولتی مردم گرا را برای مردم فراهم کند.
این موضوع در ایران در سال‌های پایانی ریاست جمهوری سید محمد خاتمی خیلی جدی گرفته شد، اما در سال‌های بعدی طرح‌های راهبردی تا حدی کنار گذاشته شدند و در حال حاضر ایران به لحاظ شاخص‌های حکومت الکترونیک در میان کشورهای جهان و حتی منطقه جایگاه شایسته‌ای ندارد. ارزیابی‌های انجام گرفته از شاخص دولت الکترونیکی در میان ۱۹۰ کشور دنیا حاکی از آن است که ایران با کسب چهار هزار و ۸۷۶ امتیاز در رتبه ۱۰۰ جهان قرار دارد.
سيد سعيدرضا عاملي در كتاب نظریه ها و مفاهیم اساسی دولت الکترونیک می نویسد:" اگرچه ریشه تاریخی کاربرد فناوری در دولت به سده های قبل باز می گردد و زمینه ها و بنیان های آن را باید در رابطه علم و دانش با دولت و نظام های حکمرانی جستجو کرد ولی اختراع مورس و تلگرام در اواخر قرن نوزدهم و ظهور و گسترش «صنعت همزمان ارتباطات و اطلاعات » و اختراع نسل های مختلف کامپیوتر و شکل گیری فضای مجازی در صد سال اخیر ورود به مرحله جدیدی از حیات دولت را به وجود آورده است.
در این روند مفاهیمی چون دولت الکترونیک ، دولت همراه ، دولت باز ، دولت متصل ،دولت تحولی ، دولت 2.0 و یا دولت هوشمند و در نهایت دولت دو فضایی را که مولود فراگیر شدن ارتباطات همزمان با فرامکان و تغییر و تحول در ماهیت زمان و تغییر بنیادین در نسبت زمان با مکان و فضا باز تعریف جدیدی را نسبت به مفهوم و نظریه های دولت به وجود آورده و مدل های جدیدی از تغییرات را به دنبال می اورد که محصول تغییر در رابطه نهادهای درون دولت (دولت با دولت) و نهادهای دولتی با نهادهای مدنی خارج از دولت (دولت با سازمان های غیر دولتی) و دولت با مردم (دولت الکترونیک و شهروند الکترونیک)و رابطه مردم با مردم می شود.در این روند نه فقط حکمرانی و مدیریت کلان دولت تغییر می کند بلکه مدیریت های شهری و مدیریت بخش های صنعتی ، کشاورزی و خدمات وارد دوره جدیدی می شود که از آن تعبیر به فیزیکی - مجازی شدن دولت ، شهر ، صنعت کشاورزی و خدمات می شود و الزاما این دو فضا باید بر اساس یک نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی به هم پیوسته اداره شود ."
کرونا ویروس یا کووید ۱۹ از اواسط ماه دسامبر ۲۰۱۹ میلادی درست به مانند خودروی چینی «چری‌آريزو» و «چانگان» به دنيا صادر شد . اين كشور كه خود منشا و مبدا ويروس كرونا بوده است اكنون توانسته است بر اين ويروس غلبه كند به گونه اي كه در انتهاي سال 2020 ميلادي كشور چين به قدرت اول اقتصاد دنيا تبديل شد.
پیشرفت‌های حيرت‌انگيز علمی ، مهار ویروس کرونا با تدابیر سرسختانه ، تبدیل شدن به اقتصاد بزرگ دنیا و اجرای بزرگترین طرح قرن بیست و یکم موسوم به راه ابریشم نوین و ... چین را به الگویی بی‌مانند از توسعه تبدیل کرده که جهان درچنین مقیاسی هرگز تجربه نکرده است.
ايرنا پكن می نویسد :"وانگ جیانگ وزیر علوم و فناوری چین گفته است : اولین بار است که ما یک برنامه ( برنامه چهاردهم توسعه ) را به طور خاص به فناوری اختصاص داده ایم.او می افزاید که این برنامه نمادی از اعتماد به نفس فناوری است. ما برای عرصه های مختلف علمی و فنی راه و نقشه تنظیم و ترسیم کرده ایم. امروز فقط شرکت علی بابا به تنهایی نمادی از ابتکار و نواوری در چین با حدود ۹۰۰ میلیون کاربرد فعال است. یک غول اقتصادی که نیروی جاذبه اش از غرب به شرق مشاهده می شود. چین یک مدل و الگو از توسعه ارایه می کند که جهان هرگز مانند آن را تجربه نکرده است. "
کرونا در هر مرحله‌ای از پیشرفت بشريت را با تغییر رفتار مواجه نموده است و بشر نیز ناگزیر به تغییر سبك و نگرش به زندگی است و اکنون این انسان است که می‌بایست رفتار خود را در مورد طبیعت، انرژی‌های تجدید‌پذیر ، وقت ، و ... تغییر دهد.
يكي از راهكارهاي مقابله با ويروس كرونا دوري از فعاليت‌هاي حضوري در مجامع و ادارات است و دولت الكترونيك و كسب و كارهاي الكترونيك به صورت همزمان مي‌توانند در مهار و كنترل اين ويروس موثر و نقش افرين باشند.
دولت الکترونیک و كسب وكارهاي اينترنتي در اوایل شیوع این ویروس کرونا تنها یک مطالبه‌ی بر روی کاغذ بودند که هیچ‌گاه تحقق پیدا نکرد اما اکنون کرونا توانسته است همه چیز را به اینترنت گره بزند و خرید و فروش‌های اينترنتي ، دوركاري و انجام غيرحضوري امور اداری نهادينه و تبديل به فرهنگ و قانون شود تا بشر همواره برای کاهش نیاز به ترددهای غیر ضرور از پتانسیل دولت الکترونیک بهره گیرد.
اشتغال از طريق کسب و کارهای چرتکه‌ای و سنتی مي‌تواند به سمت کسب و کارهای اینترنتی و بر پایه‌ی غیر حضوری سوق پيدا كند و فروشگاههای اینترنتی با سرمايه‌گذاري در حوزه فناوري و تكنولوژي‌هاي روز اقدام به ساخت اپليكشين و سايت‌هاي خريد و فروش به مانند «بايا»، «اُكالا» و... نمايند و محصولات فروشگاهی را به صورت غيرحضوري به فروش برسانند.
به نوشته گاردین،" با شیوع بیماری کرونا قیمت سهام آمازون با افزایش چشمگیری روبرو شده است و هر روز به قیمت سهام این شرکت افزوده می‌شود.این شرکت همچنین استخدام کارگران جدید، امکان تامین، دریافت و تحویل سریع‌تر اجناس به مشتریان و همچنین پاسخ‌گویی به این تقاضای رو به افزایش را فراهم کرده است."
گسترش فعالیتهای اینترنتی و توسعه دیجیتال سبکی جدید در زندگی روزمره و کسب و کار در دوران کرونا را به وجود آورده به نحوی که مشاغل سنتی جای خود را به مشاغل اینترنتی داده و صدور پروانه برای راه اندازی کسب و کارهای اینترنتی رو به افزایش است.
خبرگزاری ايرنا مدعي شد: "بررسی میزان پراکندگی پروانه‌های صادرشده از سوی اتحادیه کسب و کارهای مجازی حاکی از آن است که ۴۳.۳ درصد پروانهها برای کسبوکارهایی صادر شده که عرضه کننده انواع کالا و خدمات در فروشگاههای مجازی هستند، بیشترین پروانه صادر شده به لحاظ نوع فعالیت نیز برای راه اندازی فروشگاههای بزرگ عرضه و فروش کالاهایی مانند پوشاک، کیف و کفش، سیسمونی کودک، لوازم‌خانگی، لوازم سفر و پس از آن محصولات دیجیتالی و لوازم برقی بوده است.
آمارها نشان می دهد در سه ماه نخست ۲۰۲۰ به سبب شیوع ویروس کرونا، رعایت فاصله اجتماعی و همچنین حضور کمتر در محیط‌های عمومی میزان خرده‌فروشی در جهان با کاهش ۲۵ درصدی روبرو شد. این رقم در سه ماه دوم نیز با کاهش ۷۵ درصدی روبرو شده است.از زمان شیوع ویروس کرونا در جهان در شش ماه گذشته میزان فروش الکترونیکی وال‌مارت حدود ۹۷ درصد و آمازون ۴۰ درصد افزایش یافته است."
ظرفیت دولت الکترونیک در کشور ايران كماكان ناديده گرفته شده و چراغ دولت در اين عرصه نفتي است و عزم و اراده جدی توسط تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان کشور برای الکترونیکی کردن خدمات در کشور جدي نيست. اما اين پتانسيل وجود دارد و در یک مورد دولت بدون اخذ حتی یک برگ کپی از مدارك شناسايي، ۲۰ میلیون وام یک میلیون تومانی به حساب سرپرستان خانوار واریز کرد.
توسعه ظرفیت‌های نویافته با حمایت دولت ها و تدوین قوانین جامع و کامل در ایران امکان پذیر است این موضوع را می توان در رشد چشمگیر خرید و فروش های غیر حضوری یا اینترنتی در بسترهای ارتباطی جایی چون استان ایلام ببینیم.
ظرفیت پهنای باند اينترنت در این استان ايل۱۴۷ گیگابايت است . قبل از شيوع کرونا ۱۵ گیگ در ساعت و در شش ماهه نخست سال جاری میزان استفاده از این پهنای باند دوبرابر و به ۳۱ گیگ افزایش یافته است و اين امر حاكي از استفاده مشتريان اينترنت از اين عرصه براي فروش محصولات خود است .
مراسلات خرید اینترنتی در نیمه اول سال جاری در پست استان ايلام نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد چشمگير 13برابری مواجه بوده است و این آمار با توجه به شیوع ویروس کرونا، حذف ترددهای غیرضرور مردم و تهیه اقلام مورد نیاز آنان بدون مراجعات حضوری به فروشگاه‌ها و اماکن مربوطه نشانگر رشد و افزایش قابل توجه مراسلات تجارت الکترونیک در استان بوده که با برنامه‌ریزی های مدون و تشکیل تیم های فعال و ویژه بازاریابی با توسعه و ایجاد فروشگاههای جدید اینترنتی از اوایل اسفندماه سال گذشته تاكنون محقق شده است.
از ابتداي سال تاكنون تراكنش‌هاي اينترنتي در شعب بانك ملي استان ايلام در قالب خدمات سامانه بله، بام،همراه بانك ، درگاه‌هاي پرداخت اينترتي ، همراه بام و ساير 25 تا 30 درصد افزايش يافته و مراجعات حضوري به اين بانك نیز 20 درصد كاهش نشان مي‌دهد.
همچنین در این استان 23 درصد مصرف بنزین و 24 درصد مصرف گازوئیل در شش ماهه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال ۹۸ كاهش يافته است. این میزان کاهش در هفت ماهه نخست سال جاری در کشور ۳۰ درصد بوده است.
گفتني است میزان مراجعه به مراکز درمانی و پزشکان متخصص استان ايلام بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است .
تصادفات جرحی و فوتی در هفت ماهه نخست سال ۹۹ در ايلام 46درصد و در كشور 14 درصد مرگ و 25 درصد مصدومیت حوادث ترافیکی کاهش یافته که این مقوله به دلیل کاهش ترددهاي ناشي از شيوع ويروس كرونا است.
همه ی این مشاهدات گویه‌هایی جدید را در این گذر جدید به ما نشان می‌دهد.
دولت الكترونيك شايد نتواند پاسخگوي قطعي تمام نيازها و چالش‌هاي دولت سنتي بويژه در مهار ویروس كرونا باشد اما ظرفيت‌هايي كه فناوري اطلاعات و ارتباطات براي جهان و كشور ايران به همراه دارد كاربرد آن را در عصر امروز ضروري و اجتناب‌ناپذير مي‌كند.
علی‌رغم تاثیر منفی ویروس کرونا بر مشاغل خُرد و کلان در کشور اما کسب کارهای اینترنتی در ایران رشد قابل قبولی را به چشم دیده‌اند و بخشی از سفارش خرید و فروش‌های مشتریان در بستر اینترنت انجام شد.
دولت‌ها در عصر حاضر كه موسوم است به عصر انفجار اطلاعات راهي جز ارايه خدمات در بستر الكترونيك و حمايت از كسب و كارهاي اينترنتي ندارند.
كرونا فقط با رعايت فاصله‌ي اجتماعي ، تدوين قوانين سختگيرانه ، دوركاري،خريد وفروش خدمات غيرحضوري کنترل و مهار مي‌شود و اين امر محقق نمي‌شود مگر اينكه دولت ماسك الكترونيك بر صورت كسب و كارها و خدمات دولتي و اداري بزند. دولت و حاکمیت با بهره‌گیری از ظرفیت خیرین و نیکوکاران(فعالیتهای کمک‌مومنانه) و اقدامات عام‌المنفعه از جمله اعطای تسهیلات کم‌بهره و بخشودگی دیرکرد و جرایم بانکی در هر قالب و سطحی می‌تواند به افرادی که از کرونا آسیب دیده‌اند کمک نماید تا یک بار دیگر روی پای خود بایستند.
