واکنش قضایی به مساله خودکشی در ایلام

✍ویرا- خلیل کمربیگی، دانش‌آموخته جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی و پژوهشگر

با آن‌که برای شعله‌هایش حد نیست
از حال بلوط اگر بپرسی بد نیست
می‌سوزد و می‌سوزد و … نه! می‌رقصد
این سوختگی هنوز صددرصد نیست.
(جلیل صفربیگی)

خودکشی در ایلام، بیرونی‌ترین حلقه از کلاف سردرگم و درهم‌تنیده آسیب‌های اجتماعی این خطه است. ساختارهای معیوب و ناهماهنگ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دست در دست هم نهاده‌اند تا شرایطی را پدید آورند که افراد را به سمت بن‌بست فکری بکشانند. شرایط اقتصادی این استان، وجود سنت‌ها و ارزش‌های متعارض ناشی از همزیستی سبک‌های مختلف زندگی، از هم‌پاشیدگی سرمایه‌های اجتماعی، سردرگمی و آشفتگی در نهاد خانواده و برخی عوامل دیگر، با هم پیمان بسته‌اند تا بسیاری از ساکنان این منطقه را به بن‌بستی بکشانند که برخی از افراد توانایی خروج از آن را نداشته و در نهایت دست به انتحار بزنند. به این ترتیب، ساختارهای بن‌بست‌آفرین، اذهان به بن‌بست رسیده را به سمت خشونت علیه خود می‌کشاند.

خودکشی، کنشی معنادار است. اعلانی از سوی افراد حامل افکار خودکشی به اعضای جامعه، افراد خانواده، دوستان و همکاران برای رهانیدن آنها از رنجی بی‌حساب؛ وضعیتی قرمز؛ از عدم شناخت مهارت‌ها و منابع زندگی و ناتوانی در حل مسأله‌ای که برای فرد اهمیت دارد. خودکشی فریادی است از سوی فردی که فریادرسی را حس نمی‌کند. او به ابزاری پناه می‌برد تا بانگ تنهایی و ناامیدی او را برآورد. فرد خودکش احساس اثربخشی در خانواده، در گروه دوستان، در سازمان یا جامعه نمی‌کند. حس می‌کند که از سوی اعضای خانواده، دوستان، همکاران یا افراد جامعه طرد شده است.

مسأله خودکشی در ایلام، اینک به قصه‌ای دیرینه تبدیل شده، به طوری‌که اسناد شورای اداری استان در دهه 50، حکایت از همراهی آن با ساکنان این منطقه می‌کند. در طول این چند دهه، اقدامات بسیاری انجام شده و راهکارهای زیادی به کار رفته است، اما این مسأله همچنان تداوم داشته و مهمان منازل بسیاری از ساکنان این دیار است.

در تازه‌ترین اقدام، معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری، برای جمع‌آوری قرص‌های برنج در استان دستور قضایی صادر کرده است. این دستور قضایی با هدف حفاظت از سلامت عمومی شهروندان و جلوگیری از دسترسی آسان به این ابزار صورت گرفته است.

نگارنده حدود یک دهه پیش در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، به تغییر ابزارهای خودکشی، از روش‌های خشن به سمت روش‌های راحت با مصرف داروهای آفت‌کش مانند سم و قرص اشاره کردم:

“هم‌اکنون نزدیک به دوسوم اقدام به خودکشی‌ها در ایلام، به‌وسیله‌ی استفاده از داروها و آفت‌کش‌ها مانند سم و قرص انجام می‌شود که راهکار ارائه‌شده توسط سازمان بهداشت جهانی، سخت کردن دسترسی به این‌گونه مواد دارویی و سموم است که در این زمینه نظارت بر داروخانه‌ها در هنگام توزیع دارو و سایر مراکز عرضه‌کننده سموم باید بیشتر شود. البته تغییر شیوه‌ی خودکشی از خودسوزی به استفاده از مواد آفت‌کش را باید یک اتفاق خوب در این مسأله دانست چون می‌توان با محدود کردن دسترسی به مواد آفت‌کش و یا انجام فوری اقدامات پزشکی، از مرگ برخی افراد جلوگیری کرد و آمار خودکشی را کاهش داد، اما مسأله اصلی همچنان باقی است”(ایسنا/ایلام، 1394/6/30).

نتایج برخی پژوهش‌ها در کشورهایی چون سریلانکا و کره جنوبی و همچنین در برخی از استان‌های کشور نیز بیانگر آن است که کاهش دسترسی به سموم آفت‌کش و قرص‌های برنج، به کاهش اقدام به خودکشی منجر شده است به‌طوری‌که نتایج یک پژوهش در کره جنوبی نشان داده است که ممنوعیت فروش سموم خطرناک، کاهش 26 درصدی اقدام به خودکشی را در پی داشته است.

هرچند بعدها می‌توان با انجام پژوهش‌های علمی، به نتایج این ممنوعیت در ایلام دست یافت، اما اقدام معاون دادگستری استان می‌تواند به سلامت عمومی جامعه کمک کرده، آگاهی‌های عمومی در خصوص خطرات استفاده از این قرص‌ها را افزایش داده، دسترسی نوجوانان و جوانان به این ابزار کشنده را کاهش و احتمال وقوع خودکشی را کم کند.

البته کنترل و کاهش نرخ خودکشی در استان، نیازمند اقدامات اساسی چون فقرزدایی و انجام امور زیربنایی اقتصادی و رفع موانع تولید و اشتغال در استان، تقویت سرمایه‌های اجتماعی؛ حرفه‌آموزی و توانمندسازی افراد، به‌ویژه اقشار نوجوان و جوان؛ اصلاح رویکرد مدیران در خصوص شیوه‌های مقابله با خودکشی؛ توجه به ثبات و استحکام بیشتر خانواده و حمایت اجتماعی از اعضای آن؛ تقویت زیرساخت‌های فرهنگی و هنری استان، گسترش فرهنگ نشاط اجتماعی و افزایش شادی در بین ساکنان و امثال آن است که عملیاتی کردن این اقدامات، خود نیازمند داشتن برنامه‌ای علمی، بلندمدت و مؤثر بوده که بتوان با اجرای آن به‌گونه‌ای سیستمی، شبکه‌ای و مستمر به کاهش واقعی نرخ آسیب‌های اجتماعی و به‌ویژه خودکشی در ایلام امیدواربود.