سايت خبري ويرا - پيرامون مسائل و مشكلات اقتصادي ویروس کووید 19 سراغ دكتر اردشير سليماني دكتراي اقتصاد كسب و كار و سرمايه‌گذاري خارجی رفته‌ايم.
دكتر سليماني از فرزندان دانشگاهي استان ايلام و استاد دروس اقتصاد دانشگاه ايلام، بعنوان استاد مدعو است كه دكتراي كسب و كار و سرمايه‌گذاري خارجی را با درجه ممتاز از كشور هندوستان دريافت نموده. مسلط به زبان انگليسي است و مقالات و يادداشت‌هاي علمي فراواني از وي در اقتصاد آب ، تجارت بین المل و آب آبیاری در مجلات علمي دنيا به چاپ رسيده است.
دكتر سليماني به تبعيت از اقتصاددانان کلاسیک طبیعت‌گرا، به درک مفهوم طبیعت و هوشمند بودن طبیعت باور دارد ، در مقابل به اقتصاد دستوری سوسیالیزم اعتقادی ندارد، چون آن را با سازکار طبیعت در تضاد می داند. اعتقاد دارد که کرونا نظام اقتصاد جهانی و اقتصادهای منطقه ای را تغییر خواهد داد. برای تئوریزه کردن اقتصاد مقاومتی در شرایط کرونایی نیاز به خانه تکانی درمنابع انسانی با نگاه کاملا" علمی و انعطاف ناپذیری به علم اقتصاد می اندیشد.
به همين دليل بر آن شديم در رابطه با پیامدهای کووید19 برای اقتصاد جهانی و اقتصاد ایران به گفتگو بنشينيم كه در ادامه تقديم شما عزیزان مي‌گردد.
آقای دکتر قبل از آنکه وارد "طرح سوال" شویم، پدیده کووید19 چه بلایي بر سر اقتصاد ها واقتصاد جهانی می آورد؟
کرونا جامعه ایرانی و جهان را وارد مناسبات اقتصادی- اجتماعی جدیدی نموده است. اقتصاددانان را با این پرسش رادیکال روبرو ساخته: چه نوع سیاستی درپیش گرفته شود تا درشرایط پسا کرونا درسطح اقتصاد داخلی و خارجی موفق شویم؟. خوب بطورحتم پاسخ این سوال چندان ساده نیست، اما هرچه که باشد گام اول آن وابسته است به منابع انسانی کارا ، از نظراقتصادی منابع انسانی بسیار با اهمیت است. با استفاده از دانایی و تفکربود که جهان صنعتی ومدرن امروزی ساخته شده ، پزشک ، پرستار و دارو و... محصول دنیای مدرن است که محصول اندیشه های انسانی است. توسعه وخوشبختی بعنوان خیری عمومی محصول عقلانیت و دوراندیشی انسان است.
امروز با پدیده جدیدی کووید 19 روبرو هستیم، با کمی دقت می بینیم طبیعت همیشه تلاش نموده موجودات نامفید را از بین ببرد توسط ؛ آبله، سرخک، طاعون، سرطان، سیل، زلزله، کرونا وهر بلای طبیعی دیگر، اما انسان با تحقیقات علمی، دست آوردهای تکنولوژیکی و با کشف دارو و درمان ، ساختمانهای ضد زلزله بر طبیعت چیره شده است اما نه مطلق. این نزاع طبیعی دراشکال مختلف خود گویا ادامه دارد و پایان پذیرهم نیست. کرونا هم یکی از این بلایی است اما گسستی تمام‌عیار درتاریخ اقتصاد سیاسی زمین را بوجود می آورد. به روش سنتی و معطوف به روند تاریخ اقتصاد جهان، براین باویم که تفکراقتصادی غرب برای مقاومت در برابر تحولات اقتصادی که با کرونا آغاز شده، اقتصاد بین الملل و جهانی شدن را تحت تاثیر سیاستهای اقتصادی خود (چه مثبت چه منفی) قرارمی دهد. در این میان اشتباه ویرانگر برای کشورهای توسعه نیافته آن است که اندیشه و تفکر اقتصادی درحاشیه مسائل سیاسی و حزبی قرار گیرد، یا جنبه غیراقتصادی به آن داده شود.
بدون شک اقتصاددانان کشورهای توسعه یافته اندیشه ای تازه را در پیش می گیرند، چون به ارتباط مفهومی بین طبیعت واندیشه اقتصادی-اجتماعی می پردازند، لذا شیوه‌ای جدیدی برای مناسبات اقتصادی درسطح داخلی و خارجی توسط کاپیتالیزم قابل درک وقابل پیش بینی است، احتمالا درکشورهای توسعه نیافته موضوع منحرف می شود به جایی اقتصاددانان وجامعه شناسان اقتصادی، جریانی از نخبه‌گراییِ سیاسی باب میشود. فلذا در فعالیتهای معطوف به بقاءحزبی و سیاسی نمود پیدا می کند. در مباحث بنیادی اقتصاد درک ضرورت طبیعت مهم است نه خواست خودخواهانه بشر. باید توجه داشت که کنش سود اقتصادی انسانها را ازخویشتن خویش بیرون می راند، و مجددا به هم می‌پیوند می زند و ازهم جدا میسازد. در این گردونه عمل اقتصادی فعالیتی از سرِضرورت و همزاد بشربوده. همین "ضرورت" است که تفکرو زیست اجتماعی امروزی را نظام بخشیده . ویروس کرونا یا کووید 19 آغازی بر وقوع یک رکود وتحول در سطح اقتصاد تمام الملل جهان است. شیوع این ویروس بربعضی از اقتصادها تأثیر زیادی خواهد گذاشت. کسب و کارهای مرتبط با بخش بهداشت و درمان که با نرم افزارارتباط دارند رشد چشمگیری خواهند نمود. در طرف دیگر تعدادی زیادی از شغلها را به محاق خواهد برد. به نظر بنده در مورد کرونا و اثرات آن بر اقتصاد باید بسیار ژرف اندیش باشیم.
آقای دکتر سلیمانی، پدیده ای که شما در ابتدا به آن اشاره داشتید موضوعی جهانی است و مشکل تمام انسانها قلمداد می شود. در این روزها همه جاه هم بحث از تاثیر جهانی آن است. تحلیل شما از اثر این ویروس بر اقتصاد جهانی چیست؟.
درصد اثرگذاری این ویروس براقتصادها تابع اقدامات دولتها برای کنترل آن است. کرونا بررفتار مصرفی و تولیدی تولید کنندگان اثرخواهد گذاشت. البته دخالت دولتها پیامدهای گوناگونی برکسب و کارها دارد. تولید ناخلص داخلی جهان (GDP World) را کاهش می دهد. البته هنوز پیش بینی روشنی از چگونگی شیوع آن وجود ندارد، لذا نمی توان تخمین قابل اتکایی ازمیزان کاهش تولید ناخالص داخلی کشورها و در نهایت اقتصاد جهانی داشت. اثر کاهش ناشی ازویروس کرونا بررشد اقتصاد جهانی چشمگیر خواهد بود تا اندازه ای که درآمد ناخالص جهانی World GDP را در حد غیر قابل انتظاری کاهش می دهد، همین موضوع بیکاری جهانی را افزایش می دهد. اقتصادهای صنعتی مانند آلمان، بلژیک، فرانسه و... وارد بحران می شوند. اقتصاد صنعتی آلمان بسیار شکننده ترازهمه است، ایتالیا درشش ماه دوم امسال به رکود شدیدی روبرو خواهد شد. بطور خلاصه از کار افتادگی اقتصاد جهان نتیجه ای قابل پیش بینی است. رفتاری اقتصادی خانوارها و برنامه های حمایتی دولتها، واکنش مصرف کنندگان و تولید کنندگان کشورهای مختلف فعلا قابل پیش بینی نیست. کرونا از چین شروع شد ولی ایتالیا بیشترین آمارمبتلایان وتلفات جانی را داشت، پس پیامدهای آن رابطه دارد به ساخت اجتماعی- اقتصادی وچگونگی تصمیم گیری اقتصادی دولتها. اما مد نظر داشته باشید که در نظامهای سرمایه داری تغییردررفتارمصرف کنندگان و تولید کنندگان می تواند نتایج هرپیش بینی را تغییر دهد.
آیا می توان برآوردی از زیانهای اقتصادی ویروس کووید19داشته باشیم، تا شاید مبنای برای برنامه ریزی و تصمیمات آینده باشد؟.
روشهای مختلفی برای برآورد این آثار وجود دارد. یکی از این روش ها استفاده از تحلیل "رفتار بازارها" و تجزیه و تحلیل تخمینهای آماری مستمری که از بازارهای مختلف دریافت می شود. تجزیه و تحلیل روزانه کسب و کارها و واکنش سایر فعالیتهای اقتصادی به ما کمک می کند تا درک درستی ازاثر کووید 19 دراقتصاد داشته باشیم. همچنین با بررسی روندهای رکود و رونق در شوکهای اقتصادی ناشی از شیوع بحرانهای گذشته ما را قادر می سازد تا برآورد ی نزدیک به حقیقت داشته باشیم تا اثرات اقتصادی کرونا برای برنامه ریزان ارائه دهیم، مثلا اقتصاددانانی که دارای تخصص مدلسازی اقتصادی واقتصاد سنجی هستند، یا تحصیل کرده های رشته اقتصاد مهندسی اجتماعی به راحتی می توانند رفتار بخشهای اقتصاده را شبیه سازی کنند.
به هر حال بیشتر کشور ها درگیر این ویروس هستند ، نظر شما درمورد اثرگذاری کووید 19بر اقتصادهای منطقه ای چیست؟.
شیوع ویروس کرونا علاو بربحران اقتصادی به بحرانی اجتماعی تبدیل شده است، نه تنها بدنها روان جامعه را هم درگیر کرده. پیامدهای زیادی برای اقتصاد، سیاست، فرهنگ و... ایران و منطقه خاورمیانه داشته است. میزان اثرگذاری شیوع ویروس بر اقتصادهای مختلف یکسان نیست. بخوبی روشن است که شیوع این ویروس می تواند بر اقتصاد کشورهای متکی بر گردشگری وکشورهای که ساختار تولید ضعیفی دارند و برکشورهای نفت خیزتأثیرمنفی قابل ملاحظه ای دارد، عربستان تولید کننده عمده نفت است، تحقیر خواهد شد و شاید هم با روسیه وارد چلش جدیدی شود، اوپیک هم از این چلشها درامان نخواهد ماند، آشفتگی سیاسی، رشد تروریسم در کشورها خاورمیانه دورازانتظارنیست، علت اصلی همه مارد فوق را رشد ناسیونالیم می دانم. علاوه براین، محدودیت دولتها به منظور کنترل شیوع ویروس کرونا بر فعالیتهای بخشها اقتصادی اثرمنفی مضاعف خواهد گذاشت. بیشترین آسیب متوجه شرکتهای هواپیمایی، فعالیتهای ورزشی ،فعالیتهی خدماتی، گردشگری و حمل ونقل، موسسات آموزشی و... است. درست برعکس کسب و کارهای مرتبط با "حوزه بهداشت و درمان، کسب و کارهای مبتنی بر نرم افزارهای خدمات بهداشتی" توسعه و رونق بیشتری می گیرند، و شغلهای جدی تاحدودی هم پر رونق ایجاد خواهند شد.
آقای دکتر سلیمانی آنچه که خیلی بیشتر از همه برای ما مهم است اقتصاد داخلی است، به نظرشما اقتصاد ایران تا چه اندازه تحت تاثیرکووید 19 قرار می گیرد، چه تاثیر بر اقشار مختلف و برنامه های توسعه ایران دارد ؟.
تمام اقتصادها با هم رابطه دارند ایران ما هم خارج از این قائده نیست. درخصوص میزان اثرگذاری کووید 19 براقتصاد ایران باید گفت که؛ متأسفانه اقتصاد ایران آسیب پذیراست .آثاراقتصادی شیوع کرونا برکسب و کارها و فعالیتهای اقتصادی و اقشار مختلف را می توان از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داد. مثلا کووید 19 بر رفتار مصرفی خانوارها اثرخواهد گذاشت. ازسوی دیگر با کاهش تقاضا محصولات بنگاه های اقتصادی، کسب و کارهای کوچک تحت تأثیر شیوع کرونا قرا ر میگیرند و تولیدات خود را به حداقل ممکن می رساند، در نتیجه بیکاری اقزایش می یابد، اما توجه بفرمائید که تمام بخشهای اقتصادی به یک نسبت گرفتارنمی شوند. بخشهایی مانند گردشگری، حمل ونقل، هتلداری ، بطورکلی بخش خدمات ازجمله بخشیهای هستند کهبیشتر تحت تأثیر قرار می گیرند. اصناف به ویژه خرده فروشیها و بازاریها به خاطرمحدودیتهایی دولت و یا خود قرنطینه گی خانوارها با رکود مواجه می شوند. ناگفته نماند قریب 50% اشتغال در ایران مربوط به همین بخش خدمات است. اما فرودست ترین اقشار ما که دستفروشان و کارگران روزمزد هستند، بسیار مشکل دارند، این در حالی است حداقل معیشت را ندارند. بهر حال آنها خود را در شرایط فقری مضاعف ناشی از کرونا می بینند. لذا دولت نیاز است توجه بیشتری داشته باشد، حتی اگر راه حل موقت چاپ پول باشد. ولی اعتقاد داریم که فقر مسئله ای ساختاری است و راه حل ساختاری دارد. ریشه مشکلات در سرمایه گذاریهای غیر مولد گذشته در( بخش خدمات مثلل؛ زمین مسکن و ...) است، خیلی از سرمایه گذاریهای گذشته مضمون توسعه ای نداشتند، یعنی مشکل فقر را حل نکردند ، ضریب توسعه اقتصادی را به تناسب هزینه های کلان را کاهش ندادند. لذا ضرورتا" نیاز به بازنگری در نظام اشتغال کشور داریم و همچنین خانه تکانی اساسی در منابع انسانی و مدیریتی ضروری به نظر می رسد. برنامه های توسعه ای هم نیاز به بازنگری دارند.
آیا برآوردی از زیان وارده بر اقتصاد ایران ناشی از شیوع ویروس کرونا دارید. اوضاع صنایع چگونه می بینید و روش حمایت از آنها چگونه باید باشد؟.
خیر، برآوردی عددی ندارم. برآورد هزینه شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد ایران نیازمند شناخت مدل شیوع ویروس است. البته رابطه مستقیمی بین مدل شیوع ویروس و اقتصاد وجود دارد، هرچه شیوع ویروس گسترده تر باشد تبعات بیشتری براقتصاد خواهد داشت. علاوه براین هرچه دوره شیوع ویروس بیشترباشد، آثار اقتصادی آن بر کسب و کارها بیشتر خواهد بود، کاهش رشد اقتصادی سالانه از دیگر پیامدهای آن است. خطر اصلی برای کشورهای درحال توسعه است که برای باز پرداخت بدهی های خارجی خود با مشکل روبرو می گردند. محدودیتهای دولت اثرات منفی بیشتری بر کسب و کارها بویژه کسب و کارهای کوچک و متوسط دارد. یکی از ابعاد مهم حوزه تأمین اجتماعی است. چون تعدیل کارگران هزینه های اجتماعی بالایی را در بر دارد. لذا لازم است تحقیقا" وضعیت صنایع کوچک و بزرگ به منظور پرداخت وام بررسی شوند. تا صنایعی که بیشتر در معرض خطر هستند، بصورت اورژانسی مورد حمایت قرار گیرند. البته این ضروت بیشتر متوجه تحقیقات و بررسی در شناخت صنایع شکننده باید باشد نه تسریع در پرداخت وام و تسهیلات بانکی. با رعایت این ویژگی است که اعتقاد داریم ؛ اگر ساز کار تولید و سیاستهای تولیدی محکم ، قوی و پایدار باشد، امریکا و تحریمگران ما از تحریم دست خواهند کشید.
در شرایط فعلی که اطلاعات علمی دقیقی در رابطه با طول دوره کووید 19وجود ندارد . آیا سیاستهای اتخاذ شده برای مهار آن تا چه اندازه بر رشد اقتصادی کشورها اثرگذاراست؟.
در ابتدا گفتم که بستگی به سیاست اقتصادی دولتها م بنیه مالی آنها دارد. بانک مرکزی امریکا سیاست انبساطی و تزریق پولی را اجرا خواهد کرد بدون شک اثرقابل توجهی ندارد. فرانسه در نظردارد 500 میلیارد یورو را به اقتصاد خودش تزریق کند، سایر کشورهای توسعه یافته سیاستهای مشابه ای در پیش گرفتن اما همه این سیاستها باعث کاهش رکود اقتصادهای داخلی و جهانی نخواهد شد. زیرا "بازارهای واقعی جهانی" فعالیتی ندارند. تا همین جای کار بدون شک اقتصاد جهانی تا دوسال آینده بهبود نخواهد یافت، پس در نتیجه کووید 19بحرانی عمیق دراقتصادی جهانی است. اقتصادهای شکننده مشکل مضاعف دارند، از دیگر پیامدهای آن کاهش قیمت نفت تا سطح $ 14 دلاربود که امنیت غذایی بعضی از کشورها را دچار بحران خواهد نمود. اگربگویم این بحران، "بحرانی تاریخی "برای اقتصاد جهانی است، مرا به نگاه بدبینانه محکوم نکنید. کشورهای؛ ایتالیا ، فرانسه ، ایالات متحده ، اسپانیا و بسیاری از کشورهای توسعه یافته اقدامات اقتصادی خود را شروع کرده اند. بطور قطعی آینده اقتصادهای داخلی مخصوصا" اقتصاد جهانی تحت تاثیر کووید 19 شکل می گیرد. با این اوضاع برای افزایش و تثبیت رشد اقتصادی همکاری کشورها و قدرتهای برگ اقتصادی لازم است، اما آنها فعلا" از هر همکاری سرباز میزنند. به همین دلیل است که احتمال رشد ناسیونالیم و تروریسم را فعلا" دور از ذهن نمی دانیم.
پیشنهاد شما برای اقتصاد ایران در شرایط کرونایی فعلی چیست؟.
انچه که بیشترازهمه محتمل است رکود دربخش اقتصاد کلان ایران است. علاوه برسیاست کنترل و ممانت ازشیوع بیماری کرونا، دولت نباید از دوران پساکرونا غافل باشد. به عبارت دیگراولویت اول دولتمردان بدون درنظرگرفتن هزینه، جلوگیری ازانتشاربیماری باشد. دولت باید در حوزه حمل و نقل، کاهش مالیاتها ، حمایت ازبیمه های عمومی و جبران کمبود نقدینگی مداخله کند. دولت می‌تواند با پرداخت وام مدت دارجلوی کمبود نقدینگی را بگیرد. کووید 19 تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران راکاهش می دهد. باید مانع ازشرایطی شویم که اقتصاد در مبارزه با کرونا وارد مخاطره شود. بدون تردید نبرد با کرونا بسیار پرهزینه است. درسالهای اخیر قیمت جهانی نفت کاهش یافته بود. کووید 19 آن را به پایین ترین سطح ممکن رساند. از طرف دیگه درآمد ملی ایران متکی بر فروش نفت است،تحریم های ظالمانه امریکا مزید برعلت شده اند. توسعه سرمایه گذاری بر اساس ظرفیتهای داخلی و منابع موجود تخصیص یابند، در غیر اینصورت بعضی از سرمایه گذاریهای گذشته که ترکیبی از "سرمایه گذاری و تفریح " بود یا بعبارت دیگر خانه دوم به حساب می آمد، گسترش بیشتری خواهند یافت. پس بعد تخصص و نظارت در سرمایه گذاری برای عبور از شرایط کرونای بسیار الزامی است.
آقای دکتر تحلیل شما در حوزه اقتصاد سیاسی چیست و به نظر شما چه اتفاقی خواهد افتاد؟.
فراگیربودن کووید 19 باعثت تولد و تقویت نوع جدیدی از ناسیونالیسم مبتنی بر حراست از سرزمین می شود .دولتها ازهرنوعی وسیستمی که باشند، اقدام لازم واضطراری را برای مدیریت بحران اتخاذ میکنند واحتمالا بعد از پایان بحران همچنان به خاطرمنافع خود به انجام آن امورات اصرارمی ورزند .همکاری بین المللی تضعیف می شود و رقابت بین کاپیتالیزم و سوسیالیزم در قامت قدرتهای بزرگ در شکل جنگ اقتصادی افزاش می یابد. ضمانت اجرایی اغلب بیانیه های مشترک بین کشورها که بیشتر به آن اشاره کردم، وابسته به حضور قدرتهای بزرگ است. امریکا، چین و روسیه اغلب در تایید وامضاء بیانیه های منطقه ای و فرامنطقه ای سرباز می زنند که در نتیجه بدون پشتوانه خواهند ماند. بدون شک تئوری اقتصاد جهانی تحت تاثیر کرونا تغییر می یابد. اولویت اصلی همه کشورها حمایت از دولت ملی است، دولتها به دنبال اقتصاد رفاه و توسعه قدرت خود برای مقابله با مشکلات احتمالی مشابه هستند. دولتهای که بحث لیبرالیزم را داشتند تا حدود قابل توجهی عقب نشینی می نمایند. کاپیتالیزم با محوریت امریکاه، انگلیس و ... برنامه های جدیدی را در رقابت با روسیه و چین در پیش می گیرند . این کشورها درارتقاء سطح سلامت عمومی تلاش خواهند نمود. کووید 19 بخاطر بسته بودن اقتصادها و کاهش تقاضا در بلند مدت، تولید اقتصاد جهانی را کاهش می دهد. کاهش تولید، افزایش تنش بین کشورها را در پی دارد. مساله مهاجرت به اروپا مخالفان جدی تری پیدا می کند . بهر حال برندگان و یا بازندگان آینده صحنه اقتصاد بین الملل به ترتیب ژرف اندیش ترین و سطحی نگرترینها هستند.
از وقتي كه در اختيار اين رسانه قرار داديد تشكر مي‌كنم. 23 /1 / 1399
